Jak założyć prywatne muzeum?

Mam marzenie. Widzę w naszym kraju wypielęgnowane, estetyczne wioski, takie, jakie widziałam w latach 90—tych w Bretanii i w Normandii. Takie, jakie są standardem w Europie Zachodniej. W każdej wiosce znajduje się jakaś atrakcja, która cieszy oczy odwiedzających okolicę turystów. Ludzie uśmiechają się do siebie, bo rozwój turystyki oznacza godne życie dla gospodarzy.

Mimo, że jest już kilka zarejestrowanych prywatnych muzeów w Polsce, czujemy się, jak pionierzy. Po udanej akcji zarejestrowania muzeum dopadł nas chwilowy entuzjazm i euforia. Szybko został przytłumiony obowiązkami, jakie w związku z tym na nas spadły. Pozostała wciąż radość i chęć ogłoszenia tej „dobrej nowiny” wszystkim wokół. Jakże szybko zostaliśmy brutalnie sprowadzeni na ziemię.

-A wy tutaj dalej te pieski sprzedajecie?- pyta uprzejmie ksiądz z okazji corocznego zbierania kopert po domach.

Mielę w ustach brzydkie słowo, bo znów zabrzmiało mi to, jakbyśmy uprawiali permanentny handel psami.

-Tak, po trochu hodujemy, ale rozwijamy również profil turystyczny gospodarstwa. W tym roku organizujemy prywatne muzeum, już jesteśmy wciągnięci przez ministerstwo w wykaz.

-Ueeee?- Oczy księdza robią się wielkie, jak spodki. Po jego minie wnioskuję, że nie wie, o co chodzi. To zbyt abstrakcyjny projekt.

Przez długie lata mieliśmy księdza za osobę światłą. Tak jak my przeniósł się w te strony z Wrocławia. Niestety, jeśli wejdziesz między wrony... i zostaniesz przyjacielem burmistrza, to już po tobie.

Była też druga próba pochwalenia się projektem, po której absolutnie zaprzestałam rozmów z miejscową ludnością na ten temat. Osoba zainteresowana historią regionu, zatem w moim mniemaniu godna tej informacji, na wiadomość zareagowała mniej więcej tak:

-Ale tu już przecież nic nie ma, co wy chcecie pokazywać?

Kiedy mimo wszystko usiłowałam wytłumaczyć się z naszego stanu posiadania i nadal słyszałam, że tu nic nie ma, poczułam się lekko urażona i machnęłam ręką.

Najlepszą taktyką jest robić swoje, nie słuchać opinii innych. Nikomu też nie zamierzam się tłumaczyć ze swoich motywów ani ze swoich poczynań. Wszystko co robię, robię dla siebie i swoich gości.

Obiecałam portalowi MyViMu napisać o doświadczeniach związanych z zakładaniem prywatnego muzeum. Chodziło o pokazanie tego procesu w praktyce. Mój tekst wszedł jako fragment ogólniejszego opracowania. Jeśli ktoś jest zainteresowany szerszym omówieniem tematu, zapraszam TUTAJ. Poniżej wklejam tylko to, co sama napisałam i czym chciałabym podzielić się z przyszłymi twórcami prywatnych muzeów. Mam bowiem jeszcze jedno marzenie, aby jak najwięcej ludzi szło w nasze ślady. Razem bowiem, małymi kroczkami, będziemy w stanie zmienić oblicze ziemi. Tej ziemi :-D

-Czy trudno jest założyć muzeum?- pyta nas sąsiad, kiedy w świąteczny dzień siedzimy przy kawie w salonie.

-Nie- odpowiadamy chórem.

-To dlaczego jest tak mało prywatnych muzeów?

No właśnie, dlaczego? W tym miejscu należałoby się zastanowić, czy to, co jest stosunkowo łatwe dla nas, nie sprawi sporych problemów innym.

Do pewnych projektów trzeba po prostu dorosnąć, dojrzeć emocjonalnie.

Pamiętam, że kiedy 10 lat temu nasz znajomy zakładał w Świdnicy prywatne Muzeum Broni i Militariów była to dla nas rzecz nie do pojęcia. Proces wydał się nam się tak skomplikowany, że wręcz nie do ogarnięcia. I proszę, minęło 10 lat, tym razem my znaleźliśmy się w tym samym punkcie i wcale nas to nie przytłacza.

Jeśli myślisz o założeniu muzeum, nie wystarczy tylko dysponować kolekcją, mieć miejsce i czas. Musisz dokładnie zdawać sobie sprawę, co robisz i po co to robisz?

Od kilku lat snułam luźne marzenia, które obejmowały liczne kolekcje mojego męża i kilka moich ulubionych przedmiotów. Przez lata nie miałam pomysłu, co z nimi zrobić, jak je wyeksponować, aby stały się atrakcją również dla gości i turystów odwiedzających nasz zakątek kraju. Marzyła mi się jakaś niewielka stała wystawa, która mogłaby powstać przy pomocy włodarzy gminy. Były to mrzonki, gdyż niestety w naszej gminie nie ma klimatu dla promocji turystyki i regionu Pogórza Izerskiego. Nic dziwnego, skoro burmistrz legitymuje się tytułem magistra nauk społecznych z Wieczorowego Uniwersytetu Marksizmu i Leninizmu (WUM-L). Ludzie, mający wpływ na kształt naszej lokalnej rzeczywistości, pochodzą z innych czasów i tkwią jeszcze bardzo głęboko w minionej epoce. Wokół nas niszczy się przedwojenne zakłady przemysłowe z tradycjami jeszcze z XIX wieku i zabytkowe folwarki oraz dwory, a wyposażenie wywozi się na złom. Ludzi, którzy sprzeciwiają się tym praktykom traktuje się jak dziwaków. Przyszłością dla gminy, według włodarzy, nie mają być muzea i rozwój turystyki, ale farma z wiatrakami łopoczącymi nam nad głowami w ciasnej wiejskiej zabudowie. W takim klimacie przyszło nam zakładać prywatne Muzeum Techniki i Rzemiosła Wiejskiego w Zapuście.

Jesienią 2011 roku dojrzeliśmy do zrobienia pierwszego kroku. Zwróciłam się z zapytaniem do wydziału ds. muzeów Departamentu Dziedzictwa Kulturowego przy Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego o dokumenty, jakie należy przedłożyć w celu uzgodnienia regulaminu dla prywatnego muzeum w organizacji. E-mail z odpowiedzią przyszedł jeszcze tego samego dnia, co natchnęło nas nadzieją na to, że przynajmniej Ministerstwo Kultury działa szybko i sprawnie. Sam regulamin, wraz z listem motywacyjnym, nie wzbudził naszych wątpliwości, natomiast w prawdziwy popłoch wprawił nas niezbędny wykaz zabytków. Przecież muzeum jest w organizacji, nie mamy jeszcze katalogu przedmiotów. Na szczęście nie chodziło o kompletny wykaz, lecz o kategorie zabytków, które mają być eksponowane w przyszłym muzeum.

List intencyjny, natomiast, musi zawierać informacje o założycielu muzeum, o siedzibie i warunkach eksponowania przedmiotów. Dobrze, jeśli znajdą się tam poważne motywy, które skłoniły założyciela do podjęcia takiego kroku.

Najtrudniej jest oczywiście skonstruować sam regulamin. Nie sposób zrobić to nie zapoznawszy się wcześniej ze wszystkimi prawnymi regulacjami dotyczącymi zakładania i funkcjonowania muzeum. Nawet jeśli swój regulamin komponujesz na wzór statutów muzeów dostępnych w sieci, musisz wiedzieć, które punkty wpisują się w twoje realia.

Praca nad naszym regulaminem była zespołowa. Mój mąż posiadł dar odczytywania ze zrozumieniem zawiłego prawnego żargonu, który dla mnie jest absolutnie nie do przebrnięcia. Dzięki temu, że tłumaczył paragrafy „z polskiego na nasze”, udało mi się zebrać razem wszystkie niezbędne punkty i stworzyć z nich propozycję regulaminu. Zanim ostatecznie do tego doszło, trzeba było usiąść i dokładnie omówić wizję tego, co zamierzamy stworzyć, regulamin bowiem musi zawierać absolutnie wszystko, czego zamierzamy się podjąć w ramach działalności muzeum.

-Co państwo rozumiecie pod punktem mówiącym o prowadzeniu działalności naukowo-badawczej?- zapytała przez telefon sympatyczna pani Monika z wydziału ds. zabytków, z którą omawialiśmy regulamin fragment po fragmencie.

-A chociażby poszukiwania w archiwach informacji o mało znanych, czy niezidentyfikowanych ruinach w naszej okolicy. Analizowanie na podstawie dawnych map zmian w osadnictwie, infrastrukturze, czy w sposobie gospodarowania…

-To dobrze. Bo wie pan, ludzie często nie rozumieją tego, co piszą.

Wniosek z tego wypływa taki, że skoro korzysta się ze wzorów cudzych regulaminów, trzeba dokładnie wiedzieć, co się przepisuje.

W kontakcie z urzędami trzeba również znać swoje prawa inaczej sprawa, z którą się zwracamy może zagubić się w specyficznej urzędniczej czasoprzestrzeni. Trzeba pamiętać, że każdy urząd, w tym Ministerstwo, ma obowiązek zająć się naszą sprawą w przeciągu miesiąca. Jeśli z jakiegoś powodu nie jest w stanie tego zrobić, powinien powiadomić na piśmie o terminie, w którym podejmie dotyczące naszej sprawy działania.

Kiedy minął miesiąc bez żadnej informacji ze strony Departamentu Dziedzictwa Kulturowego, drogą elektroniczną przypomniałam o przekroczeniu zarządzonego ustawą terminu i o oczekiwanej przez nas reakcji na przedłożenie regulaminu dla naszego muzeum. Dopiero wtedy, po ingerencji, zajęto się naszą sprawą. Dlaczego?

Nikt nie powie Wam tego wprost, ale spomiędzy wierszy, z aluzji, z niedomówień da się wywnioskować, że nasze małe muzea traktuje się po prostu mało poważnie. Są muzea, których regulaminy zawierają kilkadziesiąt stron. Stanowi to ogromne wyzwanie dla pracującego nad nimi urzędnika. Te nasze małe sprawy odkładane są na bok, gdzie często wypadają z pamięci i giną pod stosem papierów. Oczywiście prawo nie dyskryminuje prywatnych muzeów. Nasze małe inicjatywy są tak samo ważne, jak duże państwowe instytucje. Dlatego nie zawahałam się po upływie terminu, upomnieć o nasze, ustawą zagwarantowane, prawa. Reakcja była natychmiastowa. Od tego czasu, przez cały tydzień omawialiśmy z panią Moniką z Departamentu Dziedzictwa Kulturowego punkt po punkcie naszego regulaminu. Co to oznacza?

Urzędnik ma za zadanie dostosować regulamin do istniejącego prawa. Właściciel muzeum musi czuwać nad tym, aby proponowane zapisy były zgodne z zamysłem oraz za bardzo nie ograniczyły działalności muzeum. W naszym przypadku ustaliliśmy, że nie zawrzemy ram czasowych odnoszących się do obiektów, aby nie zamykać sobie drogi do rozwoju muzeum. Dzięki sugestii pani Moniki, zajmującej się naszą sprawą, przebudowaliśmy też kategorie zabytków. Musieliśmy wprowadzić do regulaminu zapis o tym, że muzeum ma wydzielone konto bankowe oraz że dyrektorem muzeum jest jeden z założycieli. Wcześniej wydawało się nam, że skoro jest dwóch równorzędnych właścicieli, to nie potrzebujemy dyrektora. Otóż dyrektor jest potrzebny. Jeśli nie potrafimy wyłonić osoby reprezentującej muzeum ze swojego grona, to możemy zatrudnić osobę z zewnątrz. Na szczęście nie ma takiej potrzeby, umiemy współdziałać, dzielić się obowiązkami i nie prześcigamy się w realizowaniu własnych ambicji. Reszta poprawek nie dotyczyła spraw merytorycznych, a wyłącznie kosmetycznych.

Po omówieniu regulaminu trzeba przesłać minimum cztery podpisane przez założyciela muzeum egzemplarze uzgodnionego regulaminu ponownie na adres Departamentu Dziedzictwa Kulturowego i uzbroić się w cierpliwość. Pechowo złożyło się, że w paradę weszły nam następujące po sobie grudniowe święta i nie czekaliśmy na podpisane przez Ministra dokumenty obiecany przez panią Monikę tydzień, a znów prawie miesiąc. 13 stycznia, w piątek- szczęśliwie, jak na taką niby pechową datę- listonosz przyniósł nam „dobrą nowinę”.

Nasze muzeum ma status „w organizacji”. Oznacza to, że mamy prawo działać już jako instytucja, ale nie mamy obowiązku udostępniać swoich zbiorów przed otwarciem wystawy stałej. Przed nami bardzo dużo pracy. Jeśli ktoś zapyta, czy trudno jest założyć muzeum, odpowiem, że nie. Cała trudność zaczyna się po tym jak to muzeum już założysz. Musisz bowiem stworzyć regulamin wewnętrzny, stworzyć instrukcję przeciwpożarową oraz plan ochrony muzeum. Jeśli starasz się o dofinansowanie projektu z funduszy unijnych, musisz zapoznać się z niezwykle zawiłym wnioskiem i nauczyć się go wypełniać. Trzeba się również przebić przez gąszcz przepisów nakazujących sposób prowadzenia dokumentacji i zabezpieczeń. Trudnością jest to, że przepisy są jednakowe dla muzeów o randze narodowej, jak i dla twojego małego prywatnego muzeum mieszczącego się w jakiejś stajence. Przepisy są tak skonstruowane, że odnosi się niejednokrotnie wrażenie, iż paragrafy sobie zaprzeczają. Jeśli nie masz w sobie pasji i determinacji, nie wybrniesz z tego. Czasem wymogi są tak dziwne, że nie sposób odgadnąć, jaki był zamysł autora. Mnie najbardziej ubawił, ale i wprawił w konsternację zapis o tym, że księga inwentarzowa ma być przeszyta sznurkiem. A że nie są to żadne żarty dowiedziałam się, kiedy przeczytałam raport z kontroli jednego z muzeów. O zgrozo, w ich księdze zanotowano… brak sznurka! Nie umiem znaleźć powodu używania sznurka w czasach, kiedy zeszyty są zszywane i klejone. Może to taka tradycja jeszcze rodem ze średniowiecza? Któż jednak, jak nie muzeum, powinno stać na straży tradycji? Będzie zatem sznurek!

Z błyskiem w oku oczekuję na akcję przewiercania grubego brulionu wiertarką w celu wprowadzenia do niego sznurka :-)